Toplumda Bası Yarası, Yatak Yarası, Eskar Yarası gibi isimlerle bilinen dekübit ülseri yarası sağlık alanında en sık karşılaşılan yaralanma tiplerindendir. Hastalar için oldukça acılı ve uzun süren tedavi süreçleri, sağlık sektörü için de yüksek maliyetler anlamına gelmektedir.

Yatağa ya da tekerlekli sandalyeye bağımlı kişilerde, oturma veya yatma yüzeyine vücut ağırlığının oluşturduğu bası yumuşak dokularda baskı oluşturur. Kemik dokusu ile yatak arasında sıkışan bu dokuları besleyen kılcal damarlarda kan dolaşımı bozulur ve nihayetinde dokularda hasar meydana gelir. Tedbir alınmaması durumunda bu durum hızla açık yaraya ve ardından nekrotik, iltahaplı, kemik dokusuna kadar ulaşabilen dekübit yarasına dönüşür.

Çoğu dekübit yaraları erken tanı ve doğru tıbbi bakımla oluşmadan önlenebilmektedir. Yatan hastanın hareket ettirilmesi, yatağa temas eden cilt yüzeyinde basıncın eşitlenmesi, azaltılması ve hastanın yatış pozisyonun sık sık değiştirilmesi dekübit yaralarının bakımı ve engellenmesi açısından çok önemlidir.

Bası (Yatak) Yarası Kategorileri

2016 yılında National Pressure Injury Advisory Panel (NPIAP) dekübit yarası tanımlamalarını güncellemiştir. Güncel tanıma göre dekübit yaraları, deri ve doku hasarının boyutuna göre dört temel kategoride incelenmektedir.

Kategori 1 yaralar daha çok cilt yüzeyinde kızarıklık olarak kendini belli eder. Henüz açık yara söz konusu değildir. Kızarık bölgeye bastırıldığında renkte değişiklik olmaz ve kızarık bölge komşu dokuya nazaran biraz daha sıcak olabilir.

Kategori 2 yaralarda kısmi üst deri kaybı görülür. Su toplayan sorunlu bölge daha sonra yırtılarak sinir uçları, kılcal damarlar gibi yapıların bulunduğu alt deriye doğru açık yara halini alır. Deformasyon sıklıkla kuru veya hafif parlak, kabul bağlamayan sığ yara olarak görülür.

Kategori 3 yaralarda artık deri dokusu kalmamıştır. Yağ tabakası ve granülasyon dokusu görülmektedir. Bazen yara hafif kabuk bağlayabilir veya eskar oluşabilir. Kemik, kas, tendon gibi yapılar henüz görünür değildir.

Kategori 4 yaralarda deri ve dokusu  deformasyonu ileri seviyededir. Kas dokusunun, bağ dokunun, kasların ve hatta kemik dokusunun görülebileceği kadar derin yaralar söz konusu olabilir.

Bazı vakalarda kategorilendirilemeyen yaralar görülebilir. Özellikle 3. veya 4. kategori yaraların üzerinde kabuk veya eskar dokusu oluşması durumunda yaranın ne kadar derine ulaştığı belirlenemeyebilir. Bu tip yaralar kategorilendirilemeyen yaralar olarak değerlendirilmektedir.

Bası (Yatak) Yarası Nasıl Engellenir?

Pozisyonlandırma, dekübit yaralarına karşı hala altın standart olarak kabul edilmektedir. Hastanın yatış pozisyonun en az iki saatte bir değiştirilmesi anlamına gelmektedir. Amaç hasta cildinin yatağa temas eden bölgesini değiştirerek baskıyı hafifletmektir. Özellikle dikkat edilmesi gereken bölgeler Başın Arka Kısmı ve Kulaklar, Omuzlar, Dirsekler, Aşağı Sırt Bölgesi, Kalça, İç Diz Bölgesi ve Topuklardır.

Hastanın yatış pozisyonu değiştirilirken cildinin yatak yüzeyine sürtünmesinin engellenmesi gerekir. Yumuşak yatak çarşafı kullanılması düşünülmelidir. Hastanın gece gündüz sürekli yatış pozisyonun değiştirilmesi gerektiğinden hasta bakıcılar açısından oldukça zahmetli bir yöntemdir.

Doğru cilt bakımı için öncelikle günlük görsel muayene yapılması, sık dekübit yarası görülen vücut bölgelerinin dikkatle kontrol edilmesi gereklidir. Hastanın temizliği sırasında kullanılan sünger, bez vb araçların yumuşak seçilmesi, her gün nemlendirici ve cilt koruyucu krem uygulanması yara oluşumunun engellenmesine yardımcı olur.

Beslenme, hasta bakımında bir diğer önemli konudur. Hastanın uygun miktarda kalori, protein, vitamin ve mineral alması cilt sağlığı ve yara oluşumunun önlenmesi için kritik önem taşır. Hastanın bolca su içmesi sağlanmalı, hidrasyonun da en az beslenme kadar önemli olduğu unutulmamalıdır.

Hastaya dar ve/veya düğmeli, fermuarlı, kalın dikişli kıyafetler giydirmekten kaçınılmalıdır. Düğme, fermuar gibi nesneler hasta cildine ekstra baskı uygulayacağından sakıncalı olabilmektedir. Yatalak hastalarda tuvalet ihtiyacı giderildikten sonra ilgili bölge iyice temizlenmelidir. Genital ve pelvik bölgelerin iyice temizlenmesi ve kuru tutulması gerekir. Hastanın kendi idrar ve/veya dışkısı ile uzun süreli teması son derece sakıncalıdır.

Gün içerisinde kendi başına hareket edemeyen fiziksel engelli hastaların bakımı sırasında antidekübitik yatma yüzeylerinin kullanılması gerekir. Doğru seçilen bir antidekübitik yatağın yara oluşumunu engellediği bilimsel olarak kanıtlanmış bir gerçektir. Ayrıca bu tarz yataklar hastanın pozisyonlandırma ihtiyacını da minimuma indireceğinden hasta bakıcıların iş yükünüde önemli oranda azaltacaktır.

Kaynaklar

1. https://medlineplus.gov/pressuresores.html

2. https://medlineplus.gov/ency/patientinstructions/000147.htm

3. https://www.cdc.gov/nchs/products/databriefs/db14.htm

4. https://www.cms.gov/newsroom/press-releases/bed-sores-can-be-stopped-proper-care-nursing-homes-medicare-project-shows